Televizyon ekranlarında kadın temsili: Kadın izleyicilere hitap eden hikayeleri kimler yazıyor, yönetiyor ve yapımcılığını üstleniyor?
Oksijen müellifi Aylin Dağsal Güler bugünkü köşe yazısında “Dizi dünyasının ne kadarı bayanlara emanet?” başlıklı yazı kaleme aldı. Güler’in yazısının tamamı şu formda:
Televizyon ekranının asıl amaç kitlesinin bayanlar olduğu gerçeği bugüne ilişkin bir bilgi değil. Bayanı konuta bağlayan esaslı gelenek, endüstrileşme ve çağdaşlaşma evrelerinde da karar sürmeye devam etmiş.
Kadın konut dışında çalışsa bile konut ona ilişkin sayılmış. Bayanların erkeklerle birebir işleri yaptıkları gerçeği tarih boyunca çeşitli devirlerde karşımıza çıkıyor. Amazon bayanlarının kıssasını geçen haftanın Oksijen Gazetesi’nde Davet Mert Bakırcı yazmıştı. Çağdaş dünyada, 1950’li yıllarda ABD’de televizyon ekranları meskenlere girmeye başladıkça, bayanların konut içinde yapmaları gerekenler adeta bir öğretmen gibi kullanılan televizyon aracılığıyla gösteriliyordu. Bugün televizyon ekranının karşısındaki izleyicilerin çoğunluğu hala bayanlardan oluşuyor. Bunu nereden mi biliyoruz? Yalnızca TÜİK’in açıkladığı istihdam bilgilerindeki çalışan bayan sayısının düşüklüğünden değil, birebir vakitte TİAK (Televizyon İzleme Araştırmaları A.Ş.) dataları de bayanların ekran karşısında erkeklere nazaran daha fazla vakit geçirdiğini söylüyor. Öbür bir bilgi de prime time’da yayınlanan ve yüksek reyting alan bir dizi varsa kesinlikle bayan izleyicinin dikkatini çektiğini bize gösteriyor. İzleyici ölçümlerine nazaran bugün bir dizi bayanlardan, bilhassa 45 yaş ve üzeri bayanlardan ilgi gördüyse o dizi düzgün bir reytingle yayına devam edebiliyor.
Televizyon ekranının odağında izleyici olarak bayanlar varken ekranının içindeki bayanları bize kimler anlatıyor? Kıssaların içindeki bayanları kimler yazıyor, kimler yönetiyor, kimler yapımcılığını üstleniyor? Bu yazıda televizyon ekranındaki bayanlara datalarla ve bayan gözüyle bakmak istiyorum.
EKRANDA BAYAN ÜRETİMCİLER, DİREKTÖRLER, SENARİSTLER
2024-2025 televizyon döneminde bu haftaya kadar toplam 42 dizi yayınlandı. Bu dizilerden 24’ü geçen eylül ayında başladı ve bunlardan 9’u bitti. Bir evvelki dönemden devam eden 18 diziden 5’i bitti. Yaz dönemi öncesinde 2 dizinin daha başlayacağını biliyoruz: Eşref Düş ve Sustalı Ceylan. Çok sayıda dizinin, çok sayıda imal şirketinin, 7 ana akım kanaldaki rekabetçi ortamında 42 dizinin 26’sında senaryo takımlarında bayan senaristler var. Yalnızca 9 dizide üretimci olarak bayanları görüyoruz. Direktörlük koltuğunda ise 7 dizide bayanlara yer var.
Uzak Kent, Bir Gece Masalı, Zembilli, Kardelenler, Bahar, Hudutsuz Sevda ile bu dönem biten Palavra, Taş Kağıt Makas, Kirli Sepeti dizilerinde yapımcılardan en azından biri bayan. Leyla dizisini Hilal Saral, Bahar dizisini Neslihan Yeşilyurt yönetiyor. Biten dizilerden Kirli Sepeti’ni Ece Erdek Koçoğlu yönetti. Uzak Kent, Gönül Dağı, Yalı Çapkını ile kısa müddette biten Hoş Aşklar Diyarı’nın direktörlerinden biri bayan. Dizilerde tek başına direktör olarak misyon alanlara bakarsak yalnızca üç diziyi bayanlar yönetmiş diyebiliriz.
Kurucu direktör dışındaki direktörleri de hesaba katarsak üç direktöründen birinin bayan olduğu Uzak Kent, Gülizar Irmak senaryosuyla, Lale Eren’in yapımcılığında ekrana geliyor. Lübnan dizisi Al Hayba’dan uyarlanan Uzak Şehir’de çağdaş kadın-geleneksel erkek çatışmasında Mardin’de geçen bir aşk kıssası var. Gülizar Irmak, Alya karakterinin inadını, kıymetlerini, çocuğunu muhafaza güdüsünü yazarken aileyi, aşkı, evliliği de sorgulatıyor. Dizinin yüksek reytinginin sırrı da dizinin yüksek tempolu ve gerçekçi diyaloglarında yatıyor. Benim üzere Uzak Şehir’i hem sevip hem de gençlerin kuzenlerine aşık olmasını sorgulayanlar da vardır elbette. Bu ortada TÜİK bilgileri akraba evliliğinin ülkenin batısına gerçek azaldığını gösteriyor.
SENARİST, DİREKTÖR, ÜRETİMCİ KOLTUKLARINDA ERKEKLER
Senarist, direktör, üretimci koltuklarında büsbütün erkeklerin olduğu 12 dizi bu dönem en çok TRT’de ve Kanal D’de ekrana geliyor. TRT’de Bir Vakitler İstanbul, Kudüs Fatihi Selahaddin Eyyubi, Mehmed Fetihler Sultanı, Teşkilat ve yakın vakitte biten Kara Ağaç Destanı ile Kanal D’de İnci Taneleri, Annem Ankara, Piyasa, Art Sokaklar dizilerini erkekler yazıp, yönetip, çekiyorlar. TRT’deki bu dizilerin izleyicilerinin çoğunlukla erkeklerden oluştuğunu da ekleyeyim.
Ekranda temsiliyetin bir nevi krize dönüştüğü senaryolarda bayanlar, toplumsal cinsiyet rollerinde daima birebir klişelerle anlatılıyor. Erkek hâkim dünyanın içinden ses vermeye çalışan senaristler de kıssalarını üstteki bilgilerde gördüğümüz üzere erkeklere teslim ediyorlar. Edebiyat, sanat, sinema ve tanınan kültür alanında bayanların kıssaları lakin bayan gözüyle anlatılınca gerçek temsilini buluyor güya. Lakin biz bayanlar da dünyaya erkeklerin gözünden bakıyoruz. Tek lisanlı dünya, eril bir lisana hapsediyor bizi. Hal böyleyken bayanlar bayanları nasıl anlatsın?
KADINLARIN OMUZUNA YÜKLENENLER
Şakir Paşa Ailesi’nde İsmet Hanım’ın isyan sahnesinin bir bayan senarist tarafından yazıldığını, Hande Altaylı’nın kaleminin ve Vahide Perçin’in oyunculuğunun izleyici olarak bize hissettirdiklerinin yoğunluğunu gözden kaçırmak mümkün değil. Gerçek bir kıssaya gerçekçilik sorunu yaşatan Annem Ankara’nın Zuhal’ini sarıp sarmalamamamızın nedeni onu bizimle buluştururken anlamayan erkekler olabilir. Dünyanın bütün yükünü omuzlarına yükleyip, sonra bir isyan anında dökülen sözlerle bayanı güçlü kılmaya çalışmak mıdır güçlü bayan öyküsü anlatmak? Sonuçta, bayanların omuzlarındaki bu yükleri onlara yükleyen erkekler. Bu yüklerden isyan ederek değil, en baştan daha eşit bir dünya kurmaya çalışarak kurtulabiliriz.
Dizi bölümünde bayan izleyici de bayan kıssaları de başrolde. Fakat görünüyor ki dizi setlerini yönetirken erkekler başrolü almış. Setlerin, kesimin herkes için daha eşitlikçi, inançlı olmasını, senaryoların bayanları anne ve eş olmanın ötesinde anlatabilmesini dilerim. Zira dünya dizilerde görmeye alıştığımızdan çok daha büyük ve karmaşık. Tarihin bayanlara öğrettiği rolleri oynamanın dışında yüzlerce farklı yerde görüyoruz gerçek bayanları. Bayanlar, sadece klâsik anne ve mesken bayanı rollerinde değil, hayatın her alanında varlık gösteriyorlar. Sabahın erken saatlerinde metro şoförü olarak koca bir kenti uykusundan uyandıran da onlar, mahalle ortasında yıllardır esnaflık yaparak kendi işini kuran da. Arkeolog olarak hafriyat alanlarında geçmişin izlerini gün yüzüne çıkarırken de dağcı olarak güçlü tepeleri aşarken de bayanlar var. Fabrikada usta, denizde kaptan, sahnede müzisyen, laboratuvarda bilim insanı… Bayanlar, hudutları aşarak her alanda üretmeye, keşfetmeye ve dünyayı dönüştürmeye devam ediyorlar. 8 Mart Dünya Bayanlar Günü kutlu olsun.
TÜM YARATICI TAKIMI BAYAN OLAN TEK ÖRNEK: BAHAR
Hem senarist hem direktör hem de yapımcının bayan olduğu devam eden tek bir dizi var: Bahar. Geçen yıl izleyiciyi en çok heyecanlandıran, “ekrana bahar geldi” dedirten dizide bayanların özdeşleştiği karakterler bayanlar tarafından yazılmış, yönetilmiş. Bahar’ın bir Kore dizisi uyarlaması olduğunu bilerek, yeterli bir yerelleştirme örneği olarak yazıyorum bunları. Bu dönem uzadıkça izleyici kaybetse de her kısımdan bayan, muhafazakar yahut seküler, yüksek eğitimli yahut dezavantajlı olması fark etmeksizin Bahar’ın kıssasında kendini bulabiliyordu.
ESKİLERDEN BİR ÖRNEK: KİRLİ SEPETİ
40 kısım süren Kirli Sepeti de bayanlar tarafından yazılmış, yönetilmiş ve yapımcılığı üstlenilmiş. Büyük kentlerde çok yaygın olan orta sınıf, çalışan bayanların hayatında konutlara paklığa giden bayanlar bugüne kadar pek de anlatılmamıştı. Öyküye bu yüzden heyecanlanmıştım lakin senaryo bu türlü ilerlemedi. Bayanlar vakit zaman birbirinin kurdu, vakit zaman yurdu oldular ancak maksat daima birebirdi; varlıklı olmak. Bayanların gündelik kaygılarını izlemek yerine büyük çatışmalarla entrikalarını izledik.
patronlardunyasi.com
