Seramik sanatçısı Alev Ebüzziya Siesbye: Ben mükemmelliği değil, titreşimi arıyorum
Eserleri dünyanın 36 farklı müze koleksiyonunda yer alan, alametifarikası olan özgün çanakları Christie’s üzere müzayedeevlerinde 40 bin euro civarında satış sayılarıyla bedellendirilen Alev Ebüzziya Siesbye; Paris’te yaşayan ve bugün dünyada seramik sanatının en değerli temsilcilerinden kabul edilen bir sanatçı.
Oksijen’den Elif Tanrıyar ile röportaj gerçekleştiren sanatkarın konuşmasının tamamı şu biçimde:
Sanatçılığının kökleri 12. yüzyıla dayanan entelektüel bir Osmanlı ailesine dayanan Ebüzziya’ların Cumhuriyet ferdi olan sanatçı, İstanbul’da doğdu. Eğitimini İstanbul Güzel Sanatlar Fakültesi Heykel Bölümü’nde tamamladıktan sonra, 1963’te Danimarka’ya, akabinde Paris’e uzanan bir sanat seyahatine çıktı. Sanat seyahatinde seramiğe duyduğu tutkuyu ve gereçle kurduğu organik bağı hiç kaybetmeyen sanatkarın yapıtları, zamansızlık, sadelik ve içsel bir dinginlik taşımaktadır.
Sanatçının imzası haline gelen yüksek pişirimli çanakları, geçmişin izlerini çağdaş estetikle harmanlıyor. Yaklaşık 60 yıldır sarmal yol ve tahta ayak tornasıyla şekillendirdiği bu çanaklar, sanatkarın dokunuşlarını taşırken, yüksek ısılarda pişirildikleri için kaya sertliğinde olup geniş kıvrımlı gövdeleri ve küçük tabanlarıyla havada süzülüyormuş izlenimi veriyor.
ANADOLU’DAN DANİMARKA’YA
Alev Ebüzziya Siesbye, Galeri Nev İstanbul’da kısa mühlet evvel açılan yeni standı için İstanbul’daydı. Yıllardır çok büyük bir hayranı olarak izlediğim sanatkarla galeride gerçekleştirdiğimiz röportaj boyunca, sanatına, köklerine, vakitle olan bağına dair konuşurken, onunla tanışmış olmanın ve sanatına dair bu derin sohbeti yapmanın ne kadar değerli olduğunu düşündüm daima.
Sanatçının sözlerinde var olan duru içtenlik, kişiliğine sinmiş doğal asalet duygusu ve zarafet; yapıtlarına baktıkça insanı içine çeken o titreşimi anlatırken de kendisini hissettiriyordu. Onun karşısında otururken, bir sanatkarın yaptığı işle bütünleşmesine tanıklık etmenin onurunu yaşadım.
Yaklaşık 60 yıllık sanat mesleğine birçok ülkeyi ve kültürü sığdıran Alev Ebüzziya Siesbye; seramik seyahatinin köklerini Mezopotamya’dan Selçuklu’ya uzanan bir mirasa dayandırıyor. Kendi sanat anlayışını şekillendirirken bu derin kültürel birikimden beslenen sanatçı, 1963 yılında gittiği Danimarka’daki birinci yıllarında yaşadığı tecrübelerini ise şu sözlerle anlatıyor:
“Danimarka’ya gittiğimde seramik anlayışım, oradaki sanat etrafı tarafından yadırgandı. ‘Yüksek pişmiş seramik bu türlü olmaz, ağır olmalı, kahverengi ve gri olmalı’ dendi. Fakat içimden geleni yapmaya devam ettim.” Sanatının sadece teknik bilgiyle değil, hisler ve geçmişle kurulan bağla şekillendiğini vurgulayan Siesbye, sadeliğin kökeninin Danimarka değil, doğup büyüdüğü topraklar olduğunu söylüyor: “Derler ki ben sadeliği Danimarka’da öğrendim. Hayır! Biz çocukluğumuzdan beri dayanılmaz bir kültürel mirasla büyüdük, bizim topraklarımızın mirasıdır.”
“UNUTMAMAK İÇİN DEĞİL, HATIRLAMAK İÇİN”
Siesbye’nin çanakları, havada süzülüyormuş hissi uyandıran hafiflikleriyle biliniyor. Fakat bu, şuurlu bir tasarım kararından çok, sezgisel bir mirasın devamı. “Bizim birçok formumuz böyledir. Anneannelerimizin tencereleri bile bu biçimdeydi” diyor. Bu estetik anlayış, ona ilişkin bir keşif değil, doğal bir devamlılık. “Bunu ben bulmadım, bu 3 bin yıllık bir iş. Selçuklulardan bile evvel vardı” diyor. “Sanatınızda geçmişe dair güçlü bir his var; güya binlerce yıl öncesinin bir objesine dokunuyormuşuz üzere. Zamansızlık ve arkeolojik referanslar şuurlu bir tercih mi, yoksa süreç içinde doğal olarak mı gelişti?” diye sorduğumda, başta büsbütün sezgisel olduğunu söylüyor. “Sevdiğinizi yapıyorsunuz, sevmediğinizi bırakıyorsunuz. Fakat nereye varacağını evvelce bilemiyorsunuz. Daima deneyerek, tekrar ede ede daha şuurlu hale geliyor.” Bu manadaki sanat anlayışını ise Montherland’nın şu kelamlarıyla özetliyor: “Le véritable actualité c’est ce qu’est éternel’ (Gerçek yenilik, sonsuz olandır). Sanatımda da bu zamansızlık hissini yakalamaya çalışıyorum.”
Sanatı yalnızca geçmişe değil, deneyimlediği anlara da dayanıyor. “Kil, çömlekçilik, tarlanın ortasında duran bir ağaç, bir taş, bir kubbe, anneannemin tenceresi… Bunlar benim anılarıma kazınmış formlar” diye anlatıyor. Danimarka’nın ona kazandırdığı şeyin ise “görmeyi öğrenmek” olduğunu söylüyor: “Bakmak değil, nitekim görmeyi… Bir nesneye bakıp, ‘Bu neden güzel değil?’ diye sorduğunuzda, karşılığını verebilmelisiniz. Bu, malzemeyi nitekim bilmekle ilgili.”
Sanatta tekrar, gelişimin ve ustalığın bir modülü olarak görülür. Lakin Siesbye için tekrar sırf teknik bir öge değil, tıpkı vakitte belleği yaşatan da bir süreç: “Sanırım yaptığımı bir arkadaşıma şöyle özetlemiştim: Benim yaptığım unutmamak için değil, hatırlamak için.”
“SADELİK KOLAY BİR ŞEY DEĞİL”
Onun sanatı, sadece bir form yaratma süreci değil, tıpkı vakitte bellekteki izleri yakalama eforu. Sanatkarın belleği, imgeler ve geçmiş tecrübeler üzerinden şekilleniyor. Her yapıtında, hafızasında yer eden anılar ve sezgisel birikimler kendine has bir biçimde yine hayat buluyor. Bilhassa ünlü mavi çanakları üzerine konuşurken, bu ilişkinin ne kadar güçlü olduğunu fark ettiriyor. “Memleketimden çok genç yaşta çıktım. Daima dışarıda yaşadım ve birçok şeyi unutmamak istedim” diye anlatıyor: “Dağarcığımda biriken imgeler benim için çok kıymetliydi. Beşerler daima çok bilinen mavi çanaklarımı Boğaz’ı özlediğim için yapıyorum diye düşündü. Lakin hayır. Aslında çok hüzünlü bir dönemimde yapıyordum mavileri. Zira mavi rahatlatıcı bir renk. Bu, entelektüel bir seçim değildi; büsbütün içgüdüseldi.”
Ona yapıtlarında daima bir şeylerin peşine düştüğü hissini duyduğumu söylediğimde gülümsüyor ve bu gözlemimi doğruluyor: “O peşine düşmek dediğiniz şey çok değerli.” Sanatta imkanların çoğalmasının, doğruyu bulmayı zorlaştırdığını düşünüyor: “Benim tekrarlarımda biraz da elemeler var. Neyin olmaması gerektiğini de çok düşünüyorum.” Bu nedenle, sanatında mümkün olan en yalına ulaşmaya çalışıyor. “Olabilecek en sadeye gerçek gidiyorum” diyor net bir tabirle: “Ama sadelik kolay bir şey değil. Mezopotamya, Alman ve İskandinav sadelikleri birbirinden çok farklı. Benim sadeliğimse bu anlayışlardan bağımsız, kendi yolunu buldu.”
Onun sanatı, sırf estetik değil, boşluk ve doluluk ortasındaki istikrarda mana bulan bir seyahat. “Bir motifin hayatını yakalamak çok zor” diyor niyetli bir biçimde. “Boşluk, doluluk hikayesi… Benim çanaklarımda da olduğu üzere, sadelik yalnızca dıştan oluşmaz, formun derinliğinde de gizlidir.”
Sanat bazen yıllar sonra mana kazanan bir içgörüyle şekillenir. Alev Ebüzziya için bu süreç, çocukken farkında olmadan Giorgio Morandi’ye duyduğu hayranlıkla başlamış. “Bayılırdım Morandi’ye, lakin nedenini bilmiyordum” diye anlatıyor. Yıllar sonra bir retrospektifte, sanatkarın yapıtlarında kıymetli olanın form değil, çerçevenin dışına taşan aura olduğunu keşfetmiş. “Bazen bir iş dışarıya hakikat yayılır. İşte benim için kıymetli olan da bu.”
Arkaik Kuros heykellerine duyduğu ilgiyi de bu bağlamda yorumluyor: “Hiç kıpırdamaz üzere dururlar lakin bir ayak hafif önde ve tüm etrafını titreştirir.” Belleğinde yer eden imgeler temel olarak, yapıtlarında bir form olarak değil, bir titreşim olarak varlık buluyor.
Sanatı yalnızca teknik değil, sezgisel bir süreç olarak görüyor. Onun için seramik, ellerle düşünerek şekillenen bir diyalog. Pekala ya harikalık? “Beni tanımayanlar, işlerimde mükemmeliyetçilik aradığımı düşünüyor. Bu büsbütün yanlış. Harikalık sıkıcıdır. Ben harikalığı değil, titreşimi arıyorum.”
Siesbye’nin yapıtları süslemelerden uzak fakat derin bir tesire sahip. Onun için değerli olan, formun kendi içinde bir titreşime sahip olması. O, harikalığın değil, ruh ve varlığın izini sürüyor.
YENİ STANDI: BEYAZIN PEŞİNDE…
Siesbye’nin Galeri Nev İstanbul’da yer alan son standı, evvelki çalışmalarından farklı olarak beyaz tonların yükte olduğu bir koleksiyonu içeriyor. Bu tercihinin gerisinde neyin yattığını soruyorum: “Fondation Cartier’de düzenlenen bir stant için davet edildiğimde, konsept beyaz yüklüydü ve ben de buna büsbütün katılıyordum. Beyazın yanında neyin düzgün duracağına karar vererek yapıtları bir bütünlük içinde kurguladım. Renklerin ve formların birbirini tamamlaması gerekiyordu. Tıpkı müzikte olduğu üzere, stant de bir ahenk içinde olmalıydı. ‘Bir Bach cümlesi’ üzere.”
GALERİ NEV İSTANBUL KURUCUSU HALDUN DOSTOĞLU: DİSİPLİNİ VE TUTKUSU ONU MİLLETLERARASI SAHNEYE TAŞIMIŞTIR
“60 yılı aşan mesleğinin son 40 yılına yakından şahit olduğum Alev’in çalışma disiplini ve tutkusu onu milletlerarası sahneye taşımıştır. Anadolu coğrafyasında binlerce yıldır üretilen bir formu günümüz estetiğine itinayla taşıyarak kendisini sanat arenasında ayrıcalıklı kılmıştır. Birçok değerli memleketler arası özel koleksiyonda yapıtları olan Alev’in yapıtları ülkemizde ise Kemal Servi, Ayşe-Kemal Bilginsoy, Melis Okumuş, Nesrin Esirtgen, Sinan Tara, Öner Kocabeyoğlu, Selin Tara, Yasemin-Murat Özyeğin, Ömer Koç üzere daha birçok koleksiyonda yer alıyor.
patronlardunyasi.com
