Kadınların erkeklerden daha uzun yaşamasının sebepleri: Genetik, hormonlar ve toplumsal faktörler
California Üniversitesi’nde nöroloji profesörü olan Dr. Dena Dubal, “Kadınların erkeklerden daha uzun müddet yaşaması, tüm dünyada çok sağlam bir olgudur; hastalıklarda, kıtlıklarda, salgın hastalıklarda, hatta açlık vakitlerinde bile büsbütün korunmuştur” dedi.
Ancak bayanların daha uzun yaşamasının nedenleri karmaşık ve daha az biliniyor ve erkeklerden daha uzun yaşıyor olmaları daha düzgün yaşadıkları manasına gelmiyor. USC Leonard Davis Gerontoloji Okulu’nda doçent olan Berenice Benayoun, bayanların erkeklerden daha kısa sıhhat mühletlerine (bir kişinin yaşadığı sağlıklı yıl sayısı) sahip olma eğiliminde olduğunu belirtiyor. Benayoun, bayanların yaşlılıkta erkeklere kıyasla fizikî olarak daha zayıf olduklarını; ayrıyeten bilhassa menopozdan sonra kardiyovasküler problemler ve Alzheimer hastalığına karşı daha savunmasız olduklarını, zira kısmen yaşın kendisinin bu şartlar için bir risk faktörü olduğunu vurguluyor. Bilim insanları, her iki küme için de hayat mühletini ve sıhhat müddetini uzatma umuduyla erkeklerin ve bayanların farklı yaşlanma nedenlerini ortaya çıkarmaya çalışıyor. Dubal, “Bir cinsiyeti neyin daha dirençli ya da savunmasız kıldığını anlayabilirsek, o vakit bir ya da her iki cinsin de dirençli olmasına yardımcı olabilecek yeni terapötikler için yeni yollara, yeni moleküler anlayışa sahip oluruz” diyor. İşte kadın-erkek ortasındaki ömür farkına neyin sebep olduğu hakkında şu ana kadar bilinenler:
GENETİK
Giderek artan sayıda araştırma, XX cinsiyet kromozomu setinin (diğer kromozomlarla birlikte DNA’mızı taşır), tam olarak nasıl olduğu belirli olmasa da, uzun ömürlülüğü etkileyebileceğini öne sürüyor. Örneğin, Dubal’ın laboratuvarı tarafından yürütülen 2018 tarihli bir çalışmada, farklı cinsiyet kromozomu ve üreme organı kombinasyonlarına sahip genetik olarak manipüle edilmiş fareler incelendi. İki X kromozomu ve yumurtalıkları olanlar en uzun mühlet yaşarken, bunu iki X kromozomu ve testisleri olan fareler izledi. XY kromozomlu farelerin ömür müddetleri daha kısaydı.
Dubal, “İkinci X kromozomunda, testisleri olsa bile fareleri hayatlarının erken periyotlarında ölmekten koruyan bir şey vardı” diyor ve ekliyor: “Ya bu ikinci X kromozomunda bir biçimde gençlik pınarının bir serpintisi olan bir şey varsa?”
Bilim insanları bunu şimdi insanlarda incelemedi, lakin Dubal, tıpkı hormonlara ve cinsiyet kromozomlarına ve emsal üreme sistemlerine sahip olmamızın, bulguların insanlarda da emsal olabileceğini düşündürdüğünü belirtiyor.
Pennsylvania Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi’nde biyomedikal bilimler alanında doçent olan ve bu husus üzerinde çalışan Montserrat Anguera, epigenetik faktörlerin – hangi genlerin nasıl söz edildiğini etkileyen iklim ya da kronik gerilim üzere çevresel ya da hayat usulü ögeleri – ömür müddetinde de rol oynayabileceğini, bayan ve erkek ortasındaki eşitsizlikleri genişletip daraltabileceğini söylüyor.
HORMONLAR
Araştırmacılar ayrıyeten östrojen üzere cinsiyet hormonlarının uzun ömürlülükteki rolünü araştırıyor ve bilhassa bağışıklık sistemi üzerindeki tesirleriyle ilgileniyorlar. Benayoun, “En azından menopozdan evvel, bayan bağışıklık sisteminin daha düzgün olma eğiliminde olduğunu, daha fazla üzerinde olduğunu ve daha yeterli karşılıklar verebileceğini gösteren kâfi bilgi var” diyor. Genel olarak, erkekler “enfeksiyona karşı çok daha makus reaksiyon verme eğilimindedir ve bu da hayat müddetlerini kısaltabilir; ayrıyeten sepsis nedeniyle ölme olasılıkları bayanlardan daha yüksektir” dedi.
2017 yılında yapılan bir tahlil, menopozu daha geç yaşayan bayanların – 50 yaşından büyük – daha erken yaşayanlara nazaran daha uzun yaşadığını ortaya koyuyor. Menopoz periyodunda olduğu üzere östrojen düzeyleri düştüğünde, bayanların bağışıklık sistemleri zayıflıyor üzere görünüyor. Benayoun, bayanların menopozdan evvel daha az yaygın olan hastalıklara yakalanma konusunda erkekleri yakalama (veya geçme) eğiliminde olduğunu belirtiyor.
YAŞAM USULÜ VE DAVRANIŞ
Davranış kalıpları bu eşitsizlikte kıymetli bir rol oynuyor. Duke Üniversitesi Yaşlanma ve İnsani Gelişim Çalışmaları Merkezi’nde kıdemli araştırmacı ve psikolog olan Kyle Bourassa, bayanların erkeklere kıyasla ekseriyetle daha az sigara ya da içki içtiklerini ve bu davranışların vefat oranına kıymetli ölçüde katkıda bulunduğunu vurguluyor.
Bourassa, bayanların ayrıyeten emniyet kemeri takmak yahut yıllık denetimler için doktora gitmek üzere “sağlığı geliştirici davranışları” daha fazla uygulama eğiliminde olduklarını hatırlatıyor. Buna ek olarak, bayanların toplumsallaşmaya erkeklerden daha yatkın olduğunu, bunun da onları toplumsal izolasyon ve yalnızlığın ziyanlı tesirlerinden koruduğunu söylüyor.
DIŞ FAKTÖRLER
Chicago Illinois Üniversitesi’nde toplum sıhhati bilimleri profesörü olan Naoko Muramatsu, daha geniş bir toplumsal seviyede, savaş yahut silah şiddeti üzere bahislerin erkekleri orantısız bir halde etkilediğini söylüyor. COVID salgını sırasında erkekler bayanlardan daha yüksek oranlarda öldü. Araştırmalar, erkeklerin yemek hazırlama ya da inşaat üzere virüse maruz kalabilecekleri işlerde çalışma, evsiz ya da hapsedilmiş olma ihtimallerinin daha yüksek olduğunu ve tüm bunların vefat oranlarını etkilediğini gösterdi. Columbia Üniversitesi Mailman Halk Sıhhati Okulu’nda etraf sıhhati bilimleri doçenti olan Alan Cohen, sonuçta ömür mühleti farkını belirleyenin tüm bu faktörlerin bir kombinasyonu olduğunu söylüyor: “Bunun gerçekleşmesinin muhtemelen binlerce yolu var.”
patronlardunyasi.com
