Ömer Koç Koleksiyonu Meşher’de: Voltaire’den Lord Byron’a yolu İstanbul’dan geçenlerin izinde

Ekonomim’den Gila Benmoyar ile bir ortaya Ömer Koç, “İleriki bir târihte İstanbul’a dâir kitaplardan müteşekkil beş ciltlik kataloğumdan bir stant yapmayı düşünmüyor değilim” diyereek yeni bir sinyal verdi. Benmoyar’ın “Ömer Koç Koleksiyonu Meşher’de: Voltaire’den Lord Byron’a yolu İstanbul’dan geçenlerin izinde” başlıklı yazısının tamamı şu formda:

Edebiyat düşkünleri için hakikaten kıymet biçilmez bir seyahat olan sergiyi açılışından kısa bir müddet sonra, Ebru Esra Satıcıile küratörlüğünü üstlenen Şeyda Çetin ile gezme fırsatını buldum ve ayrıntılarını mail üzerinden konuştuğumuz Ömer Koç’tan dinledim.

Serginin kataloğunda ‘Ölümsüz İstanbul’ yazısını kaleme alan Selim İleri’ye nazaran, sanat tarihçisi ve Osmanlı kültürüyle ilgili pek çok kitabın müellifi sevgili Prof. Dr. Nurhan Atasoy, Ömer M. Koç ile ilgili vaktinde şöyle bir tespitte bulunmuş:

“Bu topraktaki, bu toprağın esinlendirdiği bütün kültürel birikimi saklama, müdafaa tutkunu bir genç adam. Benzerine kolay rastlanmıyor.” İstiklal Caddesi’ndeki Meşher’de yeni açılan ‘Hikâye İstanbul’da Geçiyor’ standı Ömer Koç Koleksiyonu’ndan yaklaşık 300 kitap, müelliflere ilişkin el yazmaları, az birinci baskılar, gravür, afiş, sinema, gazete kupürleriyle ziyaretçileri ağırlıyor. Stant kataloğu için ‘Bir Kütüphanenin Merceğinden İstanbul’ başlıklı önsözü kaleme alan mimarlık tarihçisi Zeynep Çelik’ten, İstanbul’un ilham verdiği kitapların Ömer Koç’un çok daha geniş olan koleksiyonunun yalnızca küçük bir kesimini oluşturduğunu öğreniyoruz. Çocukluğumun Fransız çizgi roman kahramanı Becassine’den, Virginia Woolf’un İstanbul’da cinsiyet değiştiren kahramanı Orlando’ya kadar yakından bildiğim ya da birinci kez duyduğum yüzlerce kitabı ağırlayan standın koleksiyonun yalnızca küçük bir kesimi olduğunu düşünürseniz, Prof. Atasoy’un, Ömer Koç’tan “Benzeri olmayan, kültürel birikimi saklama, muhafaza tutkunu” derken ne kadar haklı olduğu anlaşılıyor. Sergiyi açılışından kısa bir mühlet sonra, Ebru Esra Satıcı ile küratörlüğünü üstlenen Şeyda Çetin ile gezme fırsatını buldum. Şeyda Çetin’in kelamlarıyla, stant drama metinlerden, şiirlere, fantastik hikayelerden grafik romanlara Batı edebiyatının kurmaca yapıtlarındaki İstanbul izlerini takip ediyor. Dünya klasikleri ortasında yer bulmuş yapıtların yanı sıra tanınan kültüre kadar uzanıyor. Standın konusu olmasa da bilhassa tarihî romanlarda daha görünür olan Doğu-Batı ayrımı ve bununla ilgili karikatürler, oryantalizm, Türk algısı üzere değerlendirmeler karşınıza sıklıkla çıkıyor. Kimileri eğlenceli, kimileri düşündürücü. Aslında ‘Hikaye İstanbul’da Geçiyor’ standı o denli görsellere takılıp geçeceğiniz bir stant değil. Sizi içine çeken, okudukça okuma ve öğrenme isteği uyandıran bir stant.

KİTAPLARDAN ÇIKAN KAİNATI SUNMAK

Şeyda Çetin “300 kitabın daima si kurmaca eserler. Macera, kabahat, tansiyon, çizgi roman, biyografi ve hatta bilim kurgu kitaplar var. Şiirler de. 16. yüzyıldan günümüze gelen İstanbul’un ve burada yaşayan bireyler, kültür, gelenek, tarihi olaylar ve bunların art plan olduğu kitaplar görüyoruz. Kitaplardan çıkan kainatı sunuyoruz burada” diyor. Stant yakın tarihli sürükleyici öykülerle başlıyor. ‘Modern gerilim-casusluk romanının öncüsü’ sayılan İngiliz müellif Eric Ambler. İçinde İstanbul geçen üç kitap yazmış: ‘Dimitrios’un Maskesi, Endişeye Seyahat ve Gün Işığı’. Üç kitapta da beyaz perdeye uyarlanmış. ‘Topkapı’ ismiyle sinemaya çekilen ‘Gün Işığı’nın yönetmeni Jules Dassin, oyuncuları bir dönem Yunanistan Kültür Bakanı olan ünlü oyuncu Melina Mercouri, Peter Ustinov, Maximilian Schell. Stanttaki Topkapı sinemasının çarpıcı posteri de Ömer Koç Koleksiyonu’ndan. Sinemanın çekildiği periyotta Türkiye’de sıkı idare var, münasebetiyle gazetelere birinci sayfa dan oldukça husus olmuş ki bu gazete kupürleri de stantta. Bu ortada kupürlerin birden fazla Cumhuriyet gazetesi, çünkü küratörlerin en rahat ulaştıkları arşiv.

Sergiye eşlik eden diğer posterler, sulu boya çalışmalar, tablolar, seramik figürler de var. “Romancı biraz casustur” diyen öbür bir İngiliz müellif Graham Greene’in İstanbul Treni, Agatha Christie’nin Orient Express’te Cinayet ve Pierre-Je an Remy’nin Orient Express kitapları çeşitli devirlerdeki baskılarıyla seçkiler ortasında. Mevzuları tansiyon, casusluk, savaş olan kitapların birçoklarında Pera ve şüphesiz Pera Palas öne çıkıyor. Tokatlıyan Oteli ve daha sonra Hilton Oteli kıymetli rollerde. Eric Ambler’den etkilendiğini söyleyen Ian Fleming bir periyoda damga vuran James Bond serisinin beşinci kitabı ‘Rusya’dan Sevgilerle’yi yazarken daima İstanbul’a gelmiş ve burada tanıdığı karakterlerden esinlenmiş.

YANGHİN VAR VE LEBLEBİDJİ

Virginia Woolf’un yakın arkadaşı muharrir, şair, seyyah, yayıncı Vita Sackville-West, diplomat ve muharrir eş Harold Nicolson’un vazifesi nedeniyle İstanbul’a geliyor ve 1913-1914 yılları ortasında Cihangir’de oturuyor. İstanbul’daki hayatı kimi şiirlerine ilham olan Vita Sa ckville-West, ‘Yanghin var’ ve ‘Leblebidji’ üzere Türkçe başlıklı şiirler de yazıyor. Bu şiirlerin el yazma taslaklarını, şairin ‘Constantinople Sekiz Şiir’ 1918 tarihli özel baskısını da stantta inceleyebilirsiniz.

Edebiyat düşkünleri için ‘Hikaye İstanbul’da Geçiyor’ hakikaten değer biçilmez bir seyahat. Aslında standın tasarım ve uygulamasını üstlenen Meşher Yöneticisi Nilüfer H. Konuk, sergiyi şöyle tanım ediyor: “Sergi, Voltaire’in Candide’inden Lord Byron’ın Don Juan’ına, Virginia Woolf’un Orlando’sundan Pierre Loti’nin Aziyadé’sine ve Ian Fleming’in James Bond’una, Batı edebiyatının yolu İstanbul’dan geçen karakterlerinin izinde bir seyahate davet ediyor. Victor Hugo, William Butler Yeats, Jules Verne üzere ünlü şair ve muharrirlerin İstanbul tasvirlerini hatırlatırken yeni yapıtların keşfedilmesi için de bir kapı aralıyor…”

Kendi adıma konuşursam, Nilüfer Konuk’un sıraladığı, her kesin duyduğu, bildiği muharrirlerin dışında yapıtlarını birinci kere rastladığım muharrir ve şairleri keşfettim. Örneğin Paul Cervieres müstear ismiyle yazan bayan müellif Angelique Marie Bourcier’nin 1939 tarihli ‘İstanbullu Yetim’ ve ‘Türk Kalbi’ kitapları. ‘Konstantinopolis’te Dram’ kitabıyla birlikte üç kitabın müellifi olan ve harem kıssalarının bir Osmanlı bayanı tarafından kaleme alındığını düşündürmek için Leila-Hanoum ismini kullanan Adrienne Piazzi… Ya da İzora Cecilia Chandler’in 1896 New York’ta basılan, illüstrasyonlu ‘Bir Konstantino polis Köpeği’ yapıtı. Günümüzünde konusu olan başıboş köpekler demek ki 19. yüzyılda da bilhassa yabancıların ilgisini çekiyordu.

PIERRE LOTI’NIN AZİYADE’Sİ KURGU MU GERÇEK MI?

Hepimizin tanıdığı Fransız muharrir Pierre Loti’nin, yaşlı bir beyin hareminde olan Aziyade romanının el yazması ve birkaç nadide kopyası Meşher’de. Gerçek ismi Julien Viaud olan Loti’nin savına nazaran bu roman otobiyografik öğeler içeriyor ve muharririn kendisi Aziyade ile Selanik ile İstanbul ortasında yasak bir aşk yaşamış. Küratör Ebru Esra Satıcı kitapla ilgili “Gerçek mi, kurmaca mı” sorusunu ortaya atıyor. Standın kataloğunda ‘Ölümsüz İstanbul’ yazısıyla yer alan Selim İleri de Abdülhak Şinasi Hisar’in da Aziyade’nin yaşayıp yaşamadığından kuşku duyduğunu aktarıyor. Aziyede romanını çok seven Selim İleri, Türkan Şoray’in başrolde olacağı bir senaryo da planlıyor. Atıf Yılmaz’ın yönetmesini istiyor. Fakat Atıf Yılmaz bu fantezisine pek yüz vermiyor, Türkan Şoray da pek yüreklendirici olmuyor. Pierre Loti’nin Paris’e kaçışlarına yardım ettiği düzgün eğitimli lakin meskene kapatıldıkları ile için mutsuz iki Osmanlı bayanının romanı ‘Mutsuz Kadınlar’ romanı stantta hem de romana husus olmuş iki bayan ve ailelerinin fotoğraflarıyla. ‘Hikaye İstanbul’da Geçiyor’ bunun üzere dayanılmaz keşifler yapacağınız, sürprizlerle karşılaşacağınız —Mesela Candide Sinemasının posterinde Louis de Funes’in yanı sıra şirin bir Dario Moreno var— çok hoş tasarlanmış bir stant.

ÖMER KOÇ:

2026’da seyahat ve seyyahlar ile ilgili tertîp edeceğimiz standın hazırlıkları içerisindeyiz

Ömer Koç, ‘Hikaye İstanbul’da Geçiyor’ standıyla ilgili mail üzerinden küçük söyleşi talebimi sağ olsun kırmadı. İstanbul’dan oldukça uzakta olduğum günlerde, üstelik internet temasının git-gel yaptığı bir ortamda gerçekleşen söyleşide müjdeli bir haber de aldım.

Ömer Bey, Meşher’de yeni açılan ‘Hikaye İstanbul’da Geçiyor’ standını geçen yıl yeniden Meşher’de gördüğümüz, görsellerin, antik kitapların ve nesnelerin yüklü olduğu ‘Göz Alabildiğine İstanbul’un bir devamı olarak düşünülebilir mi?

Devamı değil de bir bütünün modülü olarak düşünebiliriz.

Kaynakları ferdî koleksiyonlarınız olan her iki stant de İstanbul tutkunları için kentin bilinmeyen taraflarını, tarihini, geçmişindeki kültürleri öğrenmek için değer biçilmez. Sultan II Abdülhamid’in Pier re Loti ile dostluğunu yeni stant sayesinde öğrendim. İstanbul ile ilgili stantların amacı İstanbul kıymetlerinin daha geniş kitlelere ulaşması olabilir mi?

Hiç o zâviyeden düşünmemiştim. Hem İstanbul’un kıymetlerini bilen kaç kişi kaldı ki günümüzde? Ayrıyeten İstanbul kıymetlerini stant ile öğretmek çok güç olur. Bu çeşit bedeller, ya âileden ya da -sonradan bile olsa- yaşayarak öğrenilecek şeylerdir. Maalesef bu cins bedelleri bilen çok az âile kaldı.

ACABA İSTANBUL STANTLARININ DEVAMI GELECEK Mİ?

İleriki bir târihte İstanbul’a dâir kitaplardan müteşekkil beş ciltlik kataloğumdan bir stant yapmayı düşünmüyor değilim. Lâkin evvelâ 2026 yılında seyahat ve seyyahlar ile ilgili tertîp edeceğimiz standın hazırlıkları içerisindeyiz. Münasebetiyle bu stantta de sadece İstanbul’a dâir olmasa bile, hâliyle İstanbul ile alâkalı bir kadro dokümanlar, kitaplar ve fotoğraflar olacak.

Şunu sormak istiyorum. Meşher’i ya da destekleyeceğiniz misal bir yeri günün birinde Sultanbeyli üzere merkezden uzak bir yerleşim bölgesinde görebilecek miyiz? Sultanbeyli’yi örnek verdim çünkü çok etkilendiğim çağdaş bir sanat alanını gezdim geçenlerde. Yunt ismindeki yer evvelden ailesinin Sultanbeyli’de at çiftliği olan Sorbonne hukuk mezunu Muratcan Sabuncu tarafından açıldı. Sultanbeylilerin büyük çoğunluğu hayatlarında birinci defa bir sanat alanıyla karşılaştılar…

Hiç düşünmüyordum ancak Yunt’u merâk ettim doğrusu. Fikir enteresan fakat takdîr edersiniz ki kitaplara dâir bir stant, çağdaş sanat standı kadar ziyâretçi cezbedemez.

Koleksiyonunuzdaki nadide yapıtların kitap, evrak, nesne vesaire çoğunlukla Batı’dan temin edildiğini varsayım ediyorum. Sanki koleksiyoner olarak kaynak için Doğu’ya yöneldiğiniz oluyor mu?

Haklısınız, büyük bir kısmı Londra ve Paris’te hem mezatlar ve hem de sahaflardan aldığım kitaplardan oluşuyor lakin Türkiye’ye temelli döndüğüm 1990 yılından 2000’lerin başına kadar buradaki mezatlardan, özellikle Librarie de Pera’nın tertîp ettiği müzayedelerden çok hoş ve enteresan kitaplar aldım. Fakat maalesef bizde pek kadir değer bilinmediği için uygun vaziyette kitap bulmak çok güç.

patronlardunyasi.com